امام حسن مجتبی(ع) امام دوم شیعیان و دومین پرچمدار ولایت است که با صفات پسندیده ای که داشت او را کریم اهل بیت(ع) و صاحب دریای کرامت خوانده اند.

امام حسن(ع) از سلاله گرامی رسول اکرم(ص) و نخستین نوه‏ اوست که در مقدس ترین ماههای سال قمری یعنی پانزدهم رمضان سال سوم هجرت، چشم به جهان گشود.

امام حسن(ع) نخستین فرزند امام على(ع) و فاطمه ‏زهرا(س) است که با تولد خویش، در وجود جدش پیامبر(ص) و سایر اهل بیت(ع) شادى و نشاط ویژه‏اى پدید آورد.

امام مجتبی(ع) در دامان حضرت زهرا(س) بزرگ شد. او از همان دوران کودکی از نبوغ سرشاری برخوردار بود و با حافظه‏ نیرومندش، آیاتی را که بر پیامبر اکرم(ص) نازل می ‏شد، می شنید و همه را حفظ می کرد و وقتی به خانه می رفت‏، برای مادرش قرائت می کرد.

دامنه شخصیت بی مانند سبط اکبر پیامبر(ص) آنقدر وسیع و گسترده است که آثار و نشانه های آن در تمام کتابهای حدیث، تراجم، سیره، تاریخ و مناقب فراوان به چشم می خورد.

تواضع، فروتنی، خداترسی، روابط حسنه، احترام متقابل، کمک به بینوایان، تشویق و ترغیب به کسب دانش و علم، عبادت و راز و نیاز و دیگر صفات نیک از ابعاد برجسته زندگی آن حضرت است.

کریم اهل بیت(ع) از منظر رسول الله(ص)/ امام حسن(ع) میوه دل پیامبر

امام حسن مجتبی(ع) کودک بود که پیامبر بزرگوار اسلام از او به عظمت و بزرگی یاد می کرد.

به یقین این برخوردهای محبت آمیز که هیچگاه در زمان خاص یا در محدوده خاصی ابراز نمی شد، نشان دهنده این بود که آن حضرت می خواست نقاب از چهره امام حسن(ع) کنار زده و شخصیت والای او را بیش از پیش، به مسلمانان معرفی کند.

آنچه از زبان پیامبر(ص) در مورد حضرت مجتبی(ع) بیان شده است چنین است: "هر کس می خواهد آقای جوانان بهشت را ببیند، به حسن(ع) نگاه کند" و "حسن گل خوشبویی است که من از دنیا برگرفته‏ام‏".

روزی پیامبر اکرم(ص) به منبر رفت و امام حسن(ع) را در کنارش نشانید و نگاهی به مردم کرد و نظری به امام حسن(ع) انداخت و فرمود: "این فرزند من است و خداوند اراده کرده که به برکت وجود او، بین مسلمانان صلح را برقرار سازد".

یکی از یاران رسول الله(ص) می گوید: پیغمبر(ص) را دیدم که امام حسن(ع) را بر دوش می ‏کشید و می‏فرمود: "خدایا من حسن را دوست دارم، تو هم دوستش بدار".

روزی پیامبر اسلام(ص) امام حسن(ع) را بر دوش گرفته بود، مردی گفت: ای پسر بر مرکب خوبی سوار شده‏ای. پیامبر فرمود: "او هم سوار خوبی است‏".

شبی پیغمبر خدا(ص) نماز عشا می خواند و سجده‏ای طولانی به جا آورد. پس از پایان نماز، دلیل را از حضرت پرسیدند، فرمود: "پسرم حسن، بر پشتم نشسته بود و ناراحت ‏بودم که پیاده‏اش کنم".

"انس بن مالک" نقل می کند که رسول الله(ص) درباره‏ امام حسن(ع) به من فرمود: "ای انس! حسن فرزند و میوه‏ دل من است، اگر کسی او را اذیت کند، مرا اذیت کرده و هر کس مرا بیازارد، خدا را اذیت کرده است".

دهها پرسش و پاسخ از امام حسن مجتبی(ع)

از امام حسن(ع) که همانند دیگر ائمه بزرگوار دریای حکمت و دانش بود، از سوی یاران و عموم سئوالهای متعدد در خصوص موضوعات مختلف می شد که برخی از آنها اشاره می شود:

از آن حضرت‌ سؤال‌ شد: زهد چیست‌؟ فرمود: رغبت‌ به‌ تقوى‌ و بى‌ رغبتى‌ به‌ دنیا.

مروت‌ چیست‌؟ فرمود: حفظ دین‌، عزت‌ نفس‌، نرمش‌، احسان‌، پرداخت‌ حقوق‌ و اظ‌هار دوستى‌ نسبت‌ به‌ مردم‌.

کرم‌ چیست‌؟ فرمود: بخشش‌ پیش‌ از خواهش‌ و اطعام‌ در قحطى‌.

بخل‌ چیست‌؟ فرمود: آنچه‌ در کف‌ دارى‌ شرف‌ بدانى‌، و آنچه‌ انفاق‌ کنى‌ تلف‌ شمارى‌.

بى‌ نیازى‌ چیست‌؟ فرمود: رضایت‌ نفس‌ به‌ آنچه‌ برایش‌ قسمت‌ شده‌، هر چند کم‌ باشد.

فقر چیست‌؟ فرمود: حرص‌ به‌ هر چیز.

شرف‌ چیست‌؟ فرمود: موافقت‌ با دوستان‌ و حفظ همسایگان‌.

پستى‌ و ناکسى‌ چیست‌؟ فرمود: به‌ خود رسیدن‌ و بى‌اعتنایى‌ به‌ همسر و اینکه شکر نعمت نکنی.

عمل به وعده چیست؟ فرمود: انسان‌ تا وعده‌ نداده‌، آزاد است‌. اما وقتى‌ وعده‌ مى‌دهد زیر بار مسئولیت‌ می رود و تا به‌ وعده‌اش‌ عمل‌ نکند رها نخواهد شد.

اجر کسی که به مسجد می رود؟ فرمود: هر کس‌ که‌ پیوسته‌ به‌ مسجد رود یکى‌ از این‌ هشت‌ فایده‌ نصیبش‌ شود: آیه‌ محکمه‌، دستیابى‌ به‌ برادرى‌ سودمند، دانشى‌ تازه‌، رحمتى‌ مورد انتظار، سخنى‌ که‌ او را به‌ راه‌ راست‌ کشد یا او را از هلاکت‌ برهاند، ترک‌ گناهان‌ از شرم‌ مردم‌ و ترس‌ از خدا.

ترس‌ چیست‌؟ فرمود: دلیرى‌ بر دوست‌ و گریز از دشمن‌.

قرآن چیست؟ فرمود: تنها چیزى‌ که‌ در این‌ دنیاى‌ فانى‌، باقى‌ می ماند قرآن‌ است‌، پس‌ قرآن‌ را پیشوا و امام‌ خود قرار دهید، تا به‌ راه‌ راست‌ و مستقیم‌ هدایت‌ شوید.

بیشترین‌ زیرکى‌ و بیشترین نادانی؟ فرمود: بیشترین زیرکی، ترس‌ از خدا و پرهیزکارى‌ است‌ و بیشترین‌ نادانى‌، عیاشى‌ و شهوترانى‌ است‌.

برخی خلقیات نیکوی امام حسن مجتبی(ع)

با مروری کوتاه به سیره عملی امام مجتبی(ع) به روشنی مشاهده خواهیم کرد که تمام کمالات اخلاقی و معنوی و انسانی در سراسر زندگی آن حضرت به چشم می‏خورد که به برخی از این خلقیات نیکو اشاره می شود:

امام حسن(ع) از شیوه تحریک حس کمال خواهی در تربیت فرزندان استفاده می کرد. آن حضرت روزی فرزندان خود و فرزندان برادرش را دعوت کرده و در ضمن یک گفتگوی صمیمی به آنان فرمود: "همه شما کودکان اجتماع امروز هستید و امید است که بزرگان جامعه فردا باشید پس دانش تحصیل کنید و علم بیاموزید".

امام مجتبی(ع) در سیره و سخن خویش به الگوی نیکو اشاره کرده و آنان را به پیروانش می‏شناساند. آن حضرت بعد از شهادت پدر بزرگوارش، به معرفی شخصیت ممتاز تاریخ، حضرت امیرالمؤمنین(ع) پرداخته و آن گرامی را به عنوان سرمشق خوبان عالم معرفی کرده است.

ورزش از روشهای تفریح، سرگرمی و تقویت جسم و روح و بالاخره از عوامل رشد و تربیت محسوب می‏ شود و آن حضرت ضمن شرکت در ورزشهای تربیتی و تفریحی از پرورش روحی و معنوی نیز غافل نبود.

یکی دیگر از صفات برجسته امام مجتبی(ع) انفاق و بخشش بی سابقه‏ اوست. تاریخ نگاران نوشته‏اند: امام حسن(ع) دوبار تمام ثروت

خود را در راه خدا خرج کرد و سه بار دارایی اش را به دو نصف کرده، نیمی را برای خود گذاشت و نصف دیگر را در راه خدا انفاق کرد.

از دیگر ویژگیهای امام حسن(ع) می توان به شیوه حلم و خویشتن داری و ایثارگری وی نیز اشاره کرد.

چگونگی امامت کریم اهل بیت(ع) و صلح با معاویه

امام حسن(ع) پس از شهادت پدرش امیرمؤمنان(ع) در کوفه، با درخواست و بیعت یاران آن حضرت و اهالى کوفه، خلافت را پذیرفت و راه و روش عدالت پرور پدرش را تداوم بخشید.

ولیکن با فتنه‏انگیزیهاى "معاویه بن‏ ابى ‏سفیان" و شرارتهاى سپاه او، آن حضرت را واداشت که براى حفظ اصل اسلام و در نظر گرفتن مصلحت مسلمانان، با معاویه صلح کند و حکومت را به طور موقت و مشروط به وى سپارد.

از آن پس، امام(ع) از کوفه به وطنش مدینه بازگشت و بقیه عمر شریف خود را در مدینه گذرانید. آن حضرت گرچه از حکومت کناره گیرى کرده بود ولى با رفتار و کردار خود، امت اسلام را به جنایتهاى معاویه و عاملان او در سراسر مناطق اسلامى آگاه می کرد و روحیه رزم و جهاد را در نهاد آنان دوباره زنده ‏کرد.

نحوه به شهادت رسیدن امام حسن مجتبی(ع)

معاویه از طریق "اشعث‏ بن‏ قیس"، دخترش "جعده" را که همسر امام حسن(ع) بود، وسوسه کرد و او را به شهادت آن حضرت ترغیب و تطمیع داشت.

جعده که نفاق و دوچهرگى را از پدرش به ارث برده بود، هرچه بیشتر خود را به آن حضرت نزدیک گردانید و پس از جلب توجه امام(ع)، ناجوانمردانه به آن حضرت، خیانت کرد و به وى زهر خورانید.

شهادت امام حسن(ع) و سوگوار شدن محبان اهل بیت(ع)

امام حسن(ع) به خاطر نوشیدن زهر، مسموم شد و به مدت چهل روز در بسترى بیمارى افتاد و روز به روز، حالش وخیم ‏تر شد، تا این که در 28 صفر سال پنجاه هجرى قمرى، مصادف با سى‏ و دومین سال رحلت پیامبر(ص) در مدینه به شهادت رسید و محبان اهل‏بیت(ع) را در سوگ بزرگى فرو برد.

امام حسین(ع) که در شهادت برادرش امام حسن(ع)، از همه سوگوارتر و غمگین تر بود، در برابر حرمت شکنیهاى بنی امیه و مخالفان اهل بیت(ع) فرمود: "سوگند به خدا، اگر برادرم با من پیمان نبسته بود که در پاى جنازه او به اندازه حجامت خونى ریخته نشود، می ‏دیدید که چگونه شمشیرهاى الهى از نیام بیرون مى‏آمدند و دمار از روزگار شما برمى‏آوردند. شما همان بیچارگان روسیاهید که عهد میان ما و خود را شکستید و شرایط فیمابین را باطل ساختید".

هم‏اکنون مزار امام حسن‏ مجتبى(ع) به همراه سه تن از امامان معصوم، یعنى امام زین‏العابدین(ع)، امام محمد باقر(ع) و امام جعفر صادق(ع)، بدون هیچ ‏گونه گنبد و بارگاهى، در قبرستان بقیع قرار دارد و محل زیارت بسیارى از شیعیان و دوستداران اهل‏بیت(ع) است.

علی اکبر لطیفیان از شاعران کشور در خصوص امام حسن(ع) سروده است:

بیچاره دستی که گدای مجتبی(ع) نیست/ یا آن سری که خاک پای مجتبی(ع) نیست

بر گریه زهرا(س) قسم مدیون زهراست/ چشمی که گریان عزای مجتبی(ع) نیست