خداوند خود را با خلق طبیعت به  انسان شناساند طبیعتی که رنگها در آن حرف اول را می زند .

همه اجسام در عالم طبیعت با رنگ هویت پیدا می کنند و همواره رنگها پیرامون بشر را احاطه کرده است و وی را تحت نفوذ خود در آورده است بطوری که درصد سال اخیر در همه ارکان زندگی روحی ما رخنه کرده است در روانشناسی نوین رنگها تاثیر خاصی روحی و جسمی را در افراد باقی می گذارند و این موضوع با توجه به پیشرفتهای دو دانش فیزیولوژی و روانشناسی به اثبات رسیده است .

تاثیر رنگها مانند یک مسئله فرهنگی است که اثرات آن آرام اما عمیق است و باعث تاثیرات مثبت و منفی در فرد می شود بطوری که تاثیرات منفی آن به سادگی قابل درمان نمی باشد .

رنگ در ایجاد التهاب یا آرامش کودک تاثیر گذارده و طبعاً در شخصیت پردازی وی موثر است گاه تاثیرات بجامانده از نحوه برخورد رنگ در زمان کودکی تا پایان عمر باقی می ماند .با وجود بخشنامه هایی که از طرف وزارت آموزش و پرورش اعلام می شود، بسیار بعید به نظر می رسد که بتوانیم فرهنگ غالب رنگهای غیرشاد را به صرف ابلاغ بخشنامه ها رفع کنیم و در واقع این فرهنگ غلط که بدجا افتاده و تبعات بدی هم داشته ما باید هوشیارانه زمینه های فرهنگ سازی برای استفاده از رنگها را با حفظ ارزشها جا بیندازیم. درتمام مناطق و استانهای کشور شاهد این هستیم که رفتار و کردار این جوانان حکایت ازاین است که کمتر سلامت رفتار و روان دارند، دارای مشکل هستند و باید به عنوان مسؤولان تعلیم و تربیت دریک ارزیابی منصفانه جهت این پیکان را به سمت خود بگیریم و ببینیم که تاکنون چه کرده ایم.
دکتر «اصغردادخواه» ، روان شناس بالینی و آموزشی درخصوص انتخاب رنگ مانتو برای دختران می گوید: باتوجه به اینکه بحث رنگها بیشتر متوجه دختران است، متأسفانه گاهی رنگهایی که برای مانتو دختران درنظر گرفته می شود به قدری نامتناسب با روحیه و سن دانش آموز است که او ناچار و برخلاف میل باطنی مجبور است که مانتو را بپوشد. البته طبیعی است که رنگ در روحیه دانش آموز ، آموزش مسؤولان مدرسه تأثیر خواهد داشت واستفاده از رنگ روشن به دانش آموز یاد می دهد که نظافت ظاهری خودش را رعایت کند.
دکتر دادخواه درادامه می گوید: استفاده از رنگهای تیره میزان یادگیری را کاهش می دهد و از طرفی نوع رنگ در شخصیت فرد بسیار تأثیر دارد .

بطورکلی باید برنامه وسیع و گسترده درفرهنگ سازی انجام داد که این کار بیشتر در دست مسؤولان آموزش و پرورش است و صرفاً بخشنامه ها جوابگو نخواهد بود نباید دراین مورد سلیقه یی عمل کرد بلکه باید اول خود را باور کنیم و نیز باور داشته باشیم که سرنوشت نسل آینده دردستان ما است. باید از زوایای مختلف به این پاکسازی و اصلاح پرداخت. باید محیط مدارس را شاد کنیم ، محیطی که عشق ورزیدن را یاد بدهد زیرا یک محیط تیره و سیاه فقط اندوه و بغض و نفرت را آموزش می دهد. محیط باید شاد و روشن و لذت بخش باشد و برای این مهم باید از محیط فیزیکی شروع کنیم که شادی این محیط فیزیکی به بچه ها روحیه مضاعف می دهد. در زمینه فرهنگی و حجاب نیز می توان از نظرات خود دانش آموزان استفاده کرد.

با توجه به اینکه استفاده از رنگهای تیره میزان یادگیری را کاهش می دهد؛در این رابطه به برسی رنگ های مناسب برای دانش آموزان وپوشش آنهادر دوره های مختلف آموزشی و همچنین معلمان می پردازیم:

1ـکودکستان شاد و پررنگ و دبستان گرم و روشن:

رسول اکرم (ص) : چون خداوند حضرت عیسی را با آسمان برد جامه سبز و سرخ براو پو.شاند . کودک سالم که مراحل رشد طبیعی خود را می پیماید از رنگهای گرم که بر از کشش و جذبه و انرژی است لذت می برد و به آن گرایش پیدا م یکند رنگهای گرم تحریک کننده و سبب فعالیت و جنب و جوش ، الهام دهنده و مولد حرکت است .

بچه ها رنگهای گرم ( زرد ، نارنجی ، قرمز ... و ) انتخاب می کنند که نشانه سرزندگی و سلامتی است .

کودکان دنیای افسانه ها را دوست دارند و با تخیلات زیبای خود زندگی می کنند رنگهای مورد علاقه آنان شاد و روشن است که نشانه سرزندگی و سلامتی است .اکثر اوقات شاهد این مسأله بودیم که دانش آموز مقطع ابتدایی کاملاً از معلم خود تقلید می کند و یا حتی دربسیاری از مواقع نسبت به معلم خود احساس اطمینان بیشتری می کند بنابراین معلمان باید هوشیار باشند که دانش آموزدراین مقطع دوران تقلید را طی می کند ودرواقع خودش را بنده غیرارادی معلم می بیند . دکتر دادخواه دراین مورد تأکید می کند که معلم باید دقت کافی به این مسأله را داشته باشد زیرا نوع رفتار ، طرز صحبت کردن ، عطری که به خود می زند و نوع آرایش ظاهری ورنگ لباس؛ همه مسائلی است که دانش آموز از او تقلید خواهد کرد و اگر توجه معلم نسبت به این مسائل کم باشد شکل گیری شخصیت دانش آموز شدیداً دچار مشکل خواهد شد. بنابراین معلم می تواند ازطریق آموزش غیرمستقیم به دانش آموز، درشکل گیری شخصیت او مؤثر باشد.

2ـراهنمایی رنگهای متضاد همراه با رنگهای سرد:

با بزرگ شدن تدریجی کودکان، دنیای ماجراجویی و قهرمانی شروع شده،میل به خودنمایی در آنها ظهور می کند. استفاده از رنگهای گرم و متضاد برایشان دوست داشتنی است نوجوانان دوست دارند خود را مطرح سازند و با در اختیار گرفتن این رنگها، در جمع نظرها را به خود جلب نمایند .

  3ـدبیرستان رنگهای ملایم همرابه با رنگهای شاد:

باتوجه به این که جوان به دنبال تنوع و مد است چه خوب است که آموزش و پرورش به این نکته توجه داشته باشد که رنگها را به بچه ها تحمیل نکندبه عنوان مثال سه نوع رنگ رابرای مانتوی مدارس درنظر بگیرد ودانش آموزان را در انتخاب یکی از سه نوع رنگ آزاد بگذارد.
دکتر «نسترن نوشاد» روانشناس و استاد دانشگاه درخصوص حجاب برای دانش آموزان دختر می گوید:«درجامعه ما به جای اینکه حجاب را جا بیندازیم ، متأسفانه یک مدل و رنگ خاص را ترویج داده ایم ، این الگوها نه گفتن به روشنایی و شفافیت است ، ما درجاانداختن مسأله حجاب دربین نسل جدید اشتباه کردیم آنقدر که شعارداده شده کار انجام نشده است و ابتدا که مسأله حجاب را مطرح کردیم با رنگ سیاه بود. دکتر نوشاد می افزاید: ما یک فرهنگ سازی غلط انجام داده ایم ، حجاب را در قالب سیاهی مطرح کرده ایم و باید این فرهنگ غلط را از بین ببریم که البته از جانب آموزش و پرورش حرکتهایی انجام شده اما کافی نیست . ما باید از غالب بخشنامه ها خارج شویم ، حجاب را در بستر نور و شفافیت قرار دهیم ، بنابراین اگر بچه ها با حفظ ارزشها از رنگهای روشن استفاده کنند پیوسته ملزم به رعایت نظافت هم می شوند.

تاثیر رنگ ها در محیط های آموزشی:

 آنچه سبب شد در این مقاله به تأثیر رنگها بپردازیم، بررسی اثرات رنگها بر خلاقیت فکری و ذهنی کودکان و رشد تفکر در آنها ست ؛ چرا که می‌توان از رنگها بعنوان ابزاری در خدمت رشد تفکر دانش آموزان استفاده کرد. قبل از هر چیز لازم است بدانیم که رنگها چطور تعریف می‌شوند؟ رنگ به کیفیتی گفته می‌شود که با آن می‌توانیم اسمی برای آنچه در طیف می‌بینیم مثل سبز، زرد، قرمز، نارنجی و ... بگذاریم.

  قرمز:
رنگ قرمز بیانگر نیوری جسمانی و حیاتی است که فعالیت عصبی و میل و اشتیاق را در خود دارد . فعالیت را جای رخوت و تنبلی می سازد زیرا موجب ترشح آدرنالین شده و به جریان خون کمک می کند و باعث رسیدن اکسیژن به مغز و فعال شدن آن می شود . 

رنگ قرمز در معماری کلاسهای درس، کاربردی ندارد؛ زیرا دیوارهای قرمز کودکان را آشفته حال و بَد خلق می‌کند و به علت روح هیجانی که در این رنگ نهفته است، کودک را از حالت آرام خارج کرده و به جنب و جوش و ناآرامی می‌کشاند و از تمرکز او جلوگیری می‌کند؛ لذا بهتر است از رنگ قرمز در فضای کلاسی استفاده نشود اما می‌توان از این رنگ در محیطهای بازی ، نمایش و ورزش استفاده کرد.

زرد: رنگ بیدار کننده و زنده کننذه مغز و باعث فعال شدن مغز و جسم و روح می گردد .

اعضاء مربوط به آن اعصاب سمپاتیک و پاراسمپاتیک است که با خود سرزندگی و بشاشیت و خوشدلی به همراه می آورد . چنین پوششی ویژگیهای مثبت و خوش بینانه ای را در دانش آموز بوجود می آورد . رنگ زرد مقدس بوده و رنگ خدایی دارد و با معرفت و خرد هم سنگ است . درمیان رنگها، زرد بالاترین بازتابش را داشته و محرک فکر است. این رنگ، سمبل طبیعی آگاهی و روشنی است و روی ضمیر انسان، خلاقیت و مثبت اندیشی اواثر می‌گذارد بطوری که مثبت بودن را تداعی می‌کند؛ ولی در عین حال، معانی منفی زیادی دارد.

زرد یکی از رنگهای اصلی است که با فعالیتهای ذهنی تداعی دارد و هوش و کنجکاوی فرد را تقویت می‌کند. بنابراین با نماد سرعت، بویژه سرعت تفکر و تصمیم‌گیری در ارتباط است و تمرکز حواس را بالا می‌برد. امام صادق علیه السلام می فرماید:هر کس کفش زرد بپوشد تا زمانی که در پایش است در خوشحالی به سر می برد و نیز از امام علی علیه السلام نقل شده است:هر کس کفش زرد بپوشد کدورت و غصه اش کاهش می یابد.

لیمویی :

لیمویی یکی از رنگهای خانوادة زرد می‌باشد که نشان‌دهندة شخصیت مثبت و زود فهمی است. در ضمن ترکیب آن با آبی آسمانی نشانگر ذهن باز، فهم زیاد و درک بسیار شفاف است.

لازم به تذکر است که رنگ زرد Contrast یا تقابل ویژه‌ای با خاکستری که رنگ خنثی است دارد، لذا برای حذف معانی منفی آن، از رنگ خاکستری و خانواده آن استفاده می‌شود.

توجه: رنگ زرد در دکوراسیون داخلی، فضا را روشن و شاد می‌سازد ولی مشاوران و مددکاران اجتماعی که سر و کارشان با کسانی است که از لحاظ احساسی، آسیب پذیرند باید در انتخاب این رنگ با احتیاط عمل کنند؛ زیرا این رنگ هم برای احساسات خوب و هم برای احساسات بد بسیار تحریک کننده‌ است. لازم به ذکر است که طراحان اتاقهای آموزشی هم از این امر مستثنی نبوده و باید در انتخاب رنگ فضای آموزشی توجه لازم را داشته باشند.

نارنجی :

رنگ نارنجی، مخلوطی از قرمز و زرد است و گفته شده شوق را با استعداد ترکیب می‌کند. در ضمن رنگ یادگیری، آزمایش، قضاوت، پذیرش یا رد مطلب هم هست. نارنجی احساسات متلاطم و هیجانی را تسکین می‌دهد و برای رسیدن به آرامش بسیار مؤثر است؛ چرا که قسمت زرد آن، با خنثی کردن انرژی و هیجان رنگ قرمز، انجام این فرایند را به صورت عقلانی و منطقی تضمین می‌کند.

قرار گرفتن در محیط نارنجی، افق دید و فکر را وسیعتر کرده و رنگی انقلابی بشمار می‌رود، چرا که پشتکار و پروژه‌های رسیدن به گامهای موفقیت آمیز را ترسیم می‌کند.

در ستاره‌شناسی، نارنجی با علامت شیر (مرداد) ارتباط خاصی دارد و به تقویت ایده‌آلهای دوستانه و اجتماعی، خلاقیت و خودشکوفایی کمک می‌کند.

در رنگ نارنجی، حسی مستتر شده که می‌تواند بر حمله‌های غیرمنطقی و فوبی‌ها (ترسها) پایان دهد.

استفاده از رنگ نارنجی در محیط آموزشی

رنگ نارنجی، رنگی زنده و قوی است و بهتر است با رنگهایی همچون رُسی یا زردآلویی مخلوط شود تا اتاق را از حالت پرتنش خارج کرده و به محیطی آرام‌ و دوستانه‌تر تبدیل کند. از آنجا که نارنجی رنگی است محرک ، برای فضای آموزشی در مقطع دبستان بسیار ایده‌آل است؛ چرا که از یک طرف دانش آموزان را سرزنده، نیرو‌بخش، گرم و آرامش طلب می‌کند و از طرف دیگر از خواب آلودگی و بی علاقگی کودک مخصوصاً در ساعات اولیه صبح جلوگیری می‌کند.

امام صادق (ع): به آسمان کبود(آبی) نگاه کنید که موجب تقویت قوده باصره است .

آبی : نشان دهنده آرامش کامل است .بر تن کردن لباس آبی نشان معنویت و نظم است . آبی رنگ پاکی،معصومیت،بی آلایشی، وفاداری، روشنایی، عشق مطلق. رنگ مهربانی،آبی موجب کاهش فشار خون است و بوسیله اعصاب سمپاتیک و پاراسمپاتیک موجب می شود که گلبولها به بدن فرورفته و انسان آرام و با اعصابی محکم فعالیت کند .

استفاده از رنگ آبی در فضای آموزشی:

از آنجا که رنگ آبی، کیفیتی سرد و رسمی دارد، فضا را به آرامش می‌کشاند و البته از حالت دوستانه و گرمی‌بخش دور می‌کند. لذا بهتر است در فضاهای آموزشی و کلاس، این رنگ را با تلفیق رنگهای دیگر استفاده کرد.

ارغوانی مایل به آبی

 دانش آموزانی که این ترکیب را دوست دارند افرادی پر احساس و خوش فکرند و دارای حس ششم قوی‌ای هستند. ارغوانی روشن، رنگی است که در تصمیم‌گیری با تفکر و منطق در ارتباط است.

بنفش:

بنفش ملایم رنگ حیات و شود و اشتیاق است . این رنگ موجب نوعی اتحاد عارفانه و درجه بالایی از محبت همراه با حساسیت است که منجر به ادغام ذهن و هدف می گردد . بنفش فعالیت غدد را توان می بخشد چرا که با عملکرد غده هیپوفیز مرتبط است . این رنگ می تواند در بهبود اختلالات سیستم عصبی و مشکلات مربوط به چشم و گوش و بینی موثر باشد . خون را تصفیه و در ساخت گلبولهای سفید کمک می کند و در حفظ تعادل سدیم و پتاسیم و تنظیم آب بدن و تعدیل ضربان قلب موثر است .

پوشیدن رنگ بنفش به انسان وقار و عزت نفس می بخشد زیرا نشانه تقدس و فروتنی است این رنگ را درباریان و پادشاهان و هنرمندان بیشتر استفاده می کنند زیرا غنای ذاتی دارد .

پوشیدن آن برای دانش آموزانی که حالتهای عصبی حاد و استرس روحی دارند بسیار مفید است .

طراحی رنگ بنفش در فضای آموزشی:

همانطوری که گفته شد عناصر تشکیل‌دهندة رنگ بنفش، قرمز و آبی هستند. امتزاج این دو رنگ با بنفش، سردی و گرمی خاصی را در محیط ایجاد کرده که رنگ قرمز، گرمی فضا و رنگ آبی سردی آن را بیشتر می‌سازد؛ لذا طیفهای کم رنگ بنفش به فضا و محیط آموزشی؛ آرامش ، روحیه و شادابی را تلقین می‌کند، ولی لازم به ذکر است که قرار گرفتن به مدت طولانی در فضای صرف بنفش،سبب افسردگی می‌شود، زیرا انرژی‌های آن به قدری قوی است که ذهن نمی‌تواند بار اضافی آنرا تحمل کرده و از خود واکنش نشان می‌دهد.پس بهتر است در طراحی فضای آموزشی، رنگ بنفش را با رنگهای سفید، سبزو یاسی‌ ممزوج کرد.

 سبز

رنگ سبز رنگ گیاهان و طبیعت است و خداوند آنها را مظهر مسرت و شادابی معرفی می کند"فانبتنا به حدائق ذات بهجه"پس به وسیله آب باغهای بهجت انگیز رویاندیم.در تعریف بهجت آورده که البهجه حسن اللون و ظهور السروفیه"بهجت بهترین رنگ است و شادابی و نشاط در آن ظهور دارد.امام صادق علیه السلام در بیان خاصیت رنگ سبز می فرماید:"سه چیز غم و غصه را از بین می برد 1-آب 2-رنگ سبز 3-خوشرویی.

رنگ سبز می‌تواند در درون ساختار روان‌شناختی دانش آموزان تعادل کامل ایجاد کند و در بین همه رنگها از همه آنها خوشایندتر است، زیرا چشم برای تمرکز کردن روی آن هیچ نیازی به تنظیم شبکیه ندارد.

روان‌شناسان بر این عقیده‌اند که سبز حالتی از نگرش ذهنی مثبت را ایجادکرده و چون با رنگهای طبیعت، بیشتر سر و کار دارد احساس ثبات و امنیت را در ما تقویت می‌کند. البته رنگ سبز در تُن‌های متفاوت، نمادی متفاوت دارد.

رنگ سبز در تُن‌های متفاوت:

سبز یشمی

در این رنگ، آرامش روحی نهفته شده و فراست و هشیاری فرد را بالا می‌برد. سبز به انسان کمک می‌کند تا اسرار نهان جهان هستی را بهتر درک کرده و به او بینش فلسفی همراه با عقل سلیم عطا کند. کسانیکه سبز یشمی را دوست دارند بطور ذاتی روشن‌بین و منطقی هستند.

سبز تیره

سبز تیره نشان‌دهنده قابلیت اعتماد (اعتماد پذیری) است و فردی که این رنگ را دوست دارد، دارای شخصیت با ثباتی است که در بحرانها می‌تواند بدون دستپاچگی کنترل اوضاع را در دست گیرد. در چنین اشخاصی عقل، منطق و ذهنیت واقع‌بین از خصوصیات درونی آنها زاییده شده است.درضمن اختلاط سبز تیره با آبی آسمانی، آزادی اندیشه و خلاقیت را نشان می‌دهد.

استفاده از رنگ سبز در فضای آموزشی

سبز، یک رنگ ثانویه است که از ترکیب دو رنگ متضاد زرد و آبی بدست می‌آید. این رنگ چون با طبیعت در ارتباط است، رنگی متعادل محسوب می‌شود و به آرامش روحی و اعصاب کمک کرده و محیطی آرامش‌بخش را ایجاد می‌کند.

سبز برای دکوراسیون اتاقهای مطالعه، فضا‌های آموزشی و مکانی که به تمرکز احتیاج دارد با اهمیت بوده و رنگ ایده‌آلی محسوب می‌شود. این رنگ به اتاق و کسانیکه در آن فضا قرار دارند، آرامش‌ متعادلی می‌دهد. اگر سبز را با انواع کرم و سفید مخلوط کنیم و در رنگ‌آمیزی اتاق و فضای آموزشی بکار بریم، فضای آرام‌بخش و تفکر آمیزتری خواهیم داشت و اگر با رنگ قرمز ترکیب شود، به شکوفایی خلاقیت افراد در آن فضا پرداخته وازخود ترکیبی قوی می‌سازد.

رنگ آبی با رنگ سبز ترکیبی دلنشین و هماهنگ دارند که در طبیعت به صورت گلهای آبی در میان شاخ و برگهای سبز نمودار شده است. این دو رنگ به کلاس ، فضایی متعادل و آرام داده و به تقویت تمرکز افراد می‌انجامد که برای اتاقهای مطالعه بسیار ایده‌آل است. بطور کلی تلفیق این دو رنگ، آرام‌بخش و متمرکز کننده حواس است.

 رسول اکرم (ص) : جامه سفید بپوشید که آن نیکوترین و پاکیزه ترین رنگهاست .

سفید یک رنگ نیست بلکه مجموعه ای از رنگهاست ، رنگ پاکی ها ، درستکاری ، صداقت ، پارسایی ، رنگ خداست ، تابش الهی است ، نیروی والا و شفابخش و نخستین سرچشمه زندگی است . رنگ سفید به مثابه کاغذ سفیدی است دست نخورده که هنوز درآن قصه ای نوشته نشده .

توصیه می شود استنفاده از رنگ سفید فراموش نشود .

خاکستری : این رنگ خنثی است نه روشن نه تاریک ، حاکی از بی تفاوتی و دارای صفاتی است همچون غیر متعهد بودن ، عدم مشارکت و کاری به دیگران نداشتن ، اگر لباس کثیف دفتر و یا کتاب بچه ها به این رنگ باشد سستی ، تنبلی و افسردگی را بدنبال دارد . بچه ها در زمانهای بحرانی و خستگی های روحی و جسمی و یا در اثر فشار و تنش هایی نظیر سخت گیری های قبل از امتحان معلمان و والدین به این رنگ گرایش پیدا می کنند که در صورت بروز این مسئله باید آنها را با استفاده از رنگهای شاد تشویق کرد .

سیاه نمایانگر مرز مطلقی است که در فراسوی آن زندگی متوقف می گردداین رنگ در رنگین کمان نیست و در معالجه هیچ بیماری اثر نداشته بلکه خود بیماری زاست موجب کسالت روح و نشانه ظلمت ، تاریکی و باعث پایین آمدن فعالیت بدن و خواب است . برای دانش آموزان بویژه ابتدایی بسیار مضر است همچنین برای بچه هایی که سوء تغذیه دارند زیرا باعث کم شدن فعالیت جسمی و روحی آنان می شود و فراگیری آنها را کاهش می دهد معلمان نباید لباس سیاه بپوشند چرا که مواجه شدن با این رنگ ، دیگر داشتن آموزان قادر به جذب مطالب نخواهند بود با اینکه ما مسلمانان احادیث زیادی راجع به کراهت آن داریم اما در میان دنیا مقام اول را در استفاده از این رنگ دارا هستیم .

بیایید رنگ سیاه را از زندگی دور ساخته نور رنگ را که شادی و شادمانی می باشد جایگزین آن کنیم در غیر این صورت فردا انتظار یک لبخند ساده را هم از بچه ها نباید داشت .

منابع:

 روزنامه مستقل سراسری صبح ایران(چهارشنبه1387/03/29 )

سایت فلسفه وکودکhttp://pac.org.ir/fa/?c=content&id=110

کانون فرهنگی تربیتی امام خمینی